Een ritueel dat deel uitmaakt van de bergwandelcultuur: alles gericht op orde en iedereen is ermee bekend. Wat nu als bepaalde rituelen, bijvoorbeeld in bedrijven of organisaties, niet wenselijk zijn en cultuurverandering nodig is?

“Ik zie cultuur inmiddels als iets dat kan worden beschreven en

met enige aandacht en volharding kan worden veranderd”

Cultuur lijkt vaak een ongrijpbaar begrip. Het heeft iets te maken met normen en waarden die we met elkaar delen en het gedrag dat we van daaruit tonen. Is cultuur te benoemen en te veranderen?

Mede aan de hand van inzichten geformuleerd door Geert en Gert Jan Hofstede in “Allemaal andersdenkenden” zie ik cultuur inmiddels als iets dat kan worden beschreven en inderdaad, met enige aandacht en volharding, kan worden veranderd.

Cultuur wordt bepaald door onze normen en waarden, de symbolen en helden die ons inspireren en vooral, de rituelen die wij met elkaar delen. Cultuur uit zich in ons gedrag, met name zichtbaar in onze rituelen. Rituelen die op alle onderdelen van ons dagelijks leven invloed hebben: onze omgang met anderen, onze omgang met onze gezondheid, hoe wij leren en ontwikkelen, etc.

Als organisatie proberen ook wij het altijd weer een beetje beter te doen dan gisteren.
Dat vraagt in feite om verandering van onze gebruikelijke rituelen. Het introduceren van nieuwe rituelen en het vinden van een manier om die nieuwe rituelen te laten beklijven, is het vormgeven van cultuurverandering. Waar wij tien jaar geleden hooguit eenmaal per jaar een (summatief) functioneringsgesprek met onze mensen voerden, is dat inmiddels een kort-cyclisch evaluatiegesprek geworden. Een van de aanpassingen in ons ritueel is dat we elk gesprek afsluiten met het vastleggen van een datum en het karakter van het volgende gesprek: een (combinatie van een) formatief evaluatiegesprek, een functiegesprek, een leerdoelengesprek of een summatief functioneringsgesprek. Alleen al het stellen van de vraag, is het veranderen van het ritueel, van onze cultuur.

“Rituelen veranderen alleen als ze regelmatig en bewust aandacht krijgen”

Ook heel belangrijk, zo hebben wij dat ervaren: we staan niet langer stil bij ‘wat ging goed?’ en ‘wat kan beter?’, maar hebben het over ‘wat gaat goed? / benoem tops’ en ‘wat zou je morgen anders doen met de ervaringen van vandaag? / geef tips’. Zo proberen wij continu te groeien, door alles waarvan we misschien vinden dat het beter kon, leerinhoud te geven: hoe kan die ervaring morgen positief worden ingezet? Als het ‘beter kon’, heb je kennelijk iets niet goed gedaan, een negatieve invalshoek die we liever vermijden.

Het gebruik van woorden, het bewust kiezen en plannen van momenten waarop dit soort thema’s besproken wordt, het zijn allemaal rituelen. Zij geven ons grip op onze cultuur en dus ook op cultuurverandering. Let wel: rituelen veranderen alleen als ze regelmatig en bewust aandacht krijgen. Misschien moeten we er wat vaker een spel van maken.

Adviezen voor cultuurverandering

1. Cultuurverandering draait om verandering van rituelen. Zorg ervoor dat je weet wat de rituelen in jouw organisatie zijn én dat deze rituelen in de gewenste richting worden veranderd.
2. Cultuurverandering vraagt om veel en regelmatige aandacht. Geef het gewenste gedrag aandacht door het bespreekbaar te maken. Geef zelf keer op keer het juiste voorbeeld.
3. Cultuurverandering vraagt om doorzettingsvermogen. Blijf geloven in de kracht van herhaling. Soms duurt het langere tijd voordat het gewenste gedrag wordt overgenomen door anderen. Volharding zal uiteindelijk in de meeste gevallen vruchten afwerpen.