Belemmerende gedachten! Hoe manage ik die?

Theorie

Het zijn niet de problemen die ’t ons zo moeilijk maken, maar de manier waarop we tegen deze problemen aankijken.

Epictetus (50 na Chr – 135 na Chr)

 

Voor veel mensen is het even wennen dat niet de ander (lees; de omstandigheden) de oorzaak is van hun gedrag en gevoelens, maar uitsluitend zijzelf. Die ander kan hooguit de aanleiding zijn voor ons gedrag en onze gevoelens, maar nooit de oorzaak daarvan.

Laat ik het illustreren aan de hand van wat praktijkvoorbeelden:

• • Ik word door mijn partner gedumpt en dus voel ik mij een waardeloos figuur.
  • Ik zak voor een examen en dus voel ik me vreselijk te neer geslagen.
  • Ik rijd mijn gloednieuwe auto in de prak en dus voel ik me ontzettend zielig.

Het woordje dus klopt in bovenstaande zinnen niet. Op het eerste gezicht lijkt het inderdaad logisch dat een bepaalde gebeurtenis de oorzaak is van een bepaald gevoel. En toch is dat bij nader inzien niet zo. Het is zelfs de meest gemaakte denkfout!

Als we nog even terugkijken naar de zinnen hierboven.

 

Het is inderdaad niet leuk om gedumpt te worden. In bepaalde gevallen kan dat ook beslist erg aangrijpen. Hoe erg, hangt af van de manier waarop je er tegenaan kijkt.

 

Je kunt zo’n afwijzing opvatten als de grootst mogelijke persoonlijke afgang. Maar je kunt een afwijzing ook zien als een uitdaging. Of, je kunt zo’n afwijzing zien als één van de vele ‘facts of life’. Iedereen krijgt er wel eens mee te maken. Het hoort nu eenmaal bij het leven.

 

Zakken voor een examen is inderdaad niet leuk. Zeker niet als je er heel hard voor hebt gewerkt. Maar misschien kun je het nog wel herkansen: volgende keer beter.

 

Tja, en dan die mooie nieuwe auto. Ook hierop reageren mensen heel anders. Voor de één is een auto een heilige koe. Voor de ander slechts een vervoermiddel.

 

Deze voorbeelden illustreren mooi dat onze zienswijzen, overtuigingen, opvattingen en meningen (normen en waarden) voor een heel groot deel bepalen welke emotionele effecten bepaalde gebeurtenissen op ons hebben.

Zienswijzen, overtuigingen enz. kunnen we indelen in twee categorieën gedachten: rationele en irrationele.

 

Rationele gedachten: dan gaat het om gezonde, redelijke, verstandige en voor het welbevinden bevorderlijke gedachten.

Irrationele gedachten: dat zijn gedachten die onredelijk, ziekmakend, onverstandig zijn en tot allerlei narigheid leiden.

Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de menselijke ellende veroorzaakt wordt doordat wij als mensen een als het ware ingebakken neiging hebben om op een irrationele (negatieve) manier tegen de gebeurtenissen in ons leven aan te kijken. We hebben als mens een sterke neiging om ons onredelijk op te stellen als dingen niet gaan zoals wij dat willen.

Deze irrationele, onredelijke opstelling komt tot uitdrukking in drie zgn. irrationele ‘basisideeën’, die iedereen (in meer of mindere mate) in zich heeft. Het betreft de volgende drie irrationele basisideeën:

 

• • “Ik moet” (altijd goed presteren en daarvoor gewaardeerd worden door anderen. Zo niet, dan ben ik een waardeloos figuur.)
  • “De ander moet” (aardig voor mij zijn.)
  • “De wereld moet” (mij geven waar ik recht op heb. Tegenslagen en andere narigheid moeten mij bespaard blijven.)

Deze drie basisideeën kunnen in veel vormen voorkomen. Hieronder zet ik op een rij de twaalf meest voorkomende irrationele ideeën:

• • Het is voor mij absoluut noodzakelijk dat ik door iedereen aardig wordt gevonden.
  • Ik mag geen enkele fout maken, anders ben ik een waardeloos figuur.
  • Sommige mensen zijn slecht en ze zouden daarvoor gestraft moeten worden.
  • Ik kan er absoluut niet tegen als dingen anders gaan dan ik wil.
  • Het ligt in principe nooit aan mij als er dingen misgaan. Ik kan er niets aan doen.
  • Ik moet altijd tot het uiterste bedacht zijn op allerlei soorten narigheid.
  • Ik moet kost wat kost alle verantwoordelijkheden en moeilijkheden uit de weg gaan. Als ik niets doe, doe ik ook niets fout.
  • Ik ben volledig afhankelijk van anderen. In m’n eentje stel ik niets voor, kan ik niets.
  • Mijn leven wordt voor het grootste deel bepaald door mijn verleden.
  • Ik moet me moeilijkheden van anderen altijd zo veel mogelijk aantrekken.
  • Ik moet voor elk probleem de perfecte oplossing zien te vinden.
  • Ik kan niet leven met onzekerheden.

De oplossing: de Rationeel Emotieve Therapie (RET).

Bovenstaande vindt zijn grondslag in de zgn. Rationeel Emotieve Therapie, kortweg: RET. Het systeem van de RET helpt je om irrationele gedachten om te zetten in rationele gedachten.

Uitgaande van rationele gedachten ben je beter in staat om je gevoelens en gedrag effectief in te zetten en zo succesvoller te zijn. Bovendien bevordert de RET een gevoel van rust.

Hoe werkt het (zie ook de modellen hieronder)?

 

Het begint allemaal met een “A”, een zgn. Activating Event. Een gebeurtenis, zeg maar.

Uit bovenstaande blijkt dat het niet die “A” is die verantwoordelijk is voor ons gedrag en emotie, als gevolg van de gebeurtenis maar uitsluitend de manier waarop wij over die “A” denken. En dat noemen we de “B” in het model. Oftewel de Belief (gedachte).

Dus, het is de “B” die uiteindelijk verantwoordelijk is voor de consequenties van ons handelen, de “C” (Consequentie) en niet de “A”.

Schematisch: A <B> C.

 

En dan nu de truck.

Omdat de “B”, onze gedachten, de boosdoener is, moeten we wat aan die “B” gaan doen. En, dat doe je door die gedachten aan een nader onderzoek te onderwerpen. Bijvoorbeeld: “Klopt het wel wat ik denk?” “Wat is het ergste dat dan kan gebeuren?” “Heb ik het ze gevraagd?” En zo kun je nog veel meer ‘uitdagingen’ voor jouw irrationele gedachten bedenken. En het grappige is, uit onderzoek blijkt dat in de meeste gevallen jouw gedachten nergens op gebaseerd zijn!

Dit ‘uitdagen’ vind je in het RET-model terug in de letter “D” van Dispute (uitdagen).

 

We hebben nu dus: A <B> C, D.

 

Nadat je jouw irrationele gedachten hebt uitgedaagd, en waarschijnlijk tot de conclusie bent gekomen dat die gedachten nergens op slaan, ga je op zoek naar een zgn. ‘helpende gedachte’. In het model wordt dat aangeduid met “E”; effectieve nieuwe gedachte.

 

En dan is het model compleet: A <B> C, D en E.

 

Het model in een fictief voorbeeld:

Stel, jij nadert een kruising. Van links komt een auto aangereden. Omdat jij van rechts komt heb jij voorrang. Net wanneer jij het kruispunt wilt oprijden, geeft de ander nog een dot gas, snijdt je af en schiet vlak voor je langs. Jij moet als gevolg van deze manoeuvre vol in de remmen!

Je eerste reactie: “Idioot! Kijk uit! Gek!” En je wordt boos: “Hij moet zich aan de regels houden! Dat doe ik toch ook? Wel verdorie, hier word ik heel boos van!”

Wat is er gebeurd?

 

Jou werd geen voorrang verleend (= “A”). En daar vond jij wat van (= “B”). Vervolgens werd je heel boos en kreeg je er hoofdpijn van (= “C”).

Zou je niet beter weten dan zou je die ander (“A”) de schuld geven van jouw boosheid en hoofdpijn (“C), terwijl je inmiddels weet dat dat niet zo is en dat uitsluitend jijzelf verantwoordelijk bent voor jouw ongemakken. Namelijk, vanwege de manier waarop jij over het gebeurde denkt (= “B”). Wat te doen?

 

Daag je gedachten uit (“D”). Stel je bijvoorbeeld de vraag: “Houd ik mij wel altijd aan de regels?” “Misschien heeft hij mij niet gezien?” “Misschien heeft hij wel een heel goede reden om mij geen voorrang te geven. Misschien heeft zijn kind een ongeluk gehad en ligt het op de Intensive Care. Wat zou ik in dat geval hebben gedaan?”

 

En tot slot, formuleer een ‘effectieve nieuwe gedachte’ (“E”). Bijvoorbeeld: “Ik houd mij ook niet altijd aan de regels.”

 

Resumé:

Het model compleet: A – <B> – C: D en E

Aanbevolen literatuur:

• • Jan Verhulst, “RET-jezelf. Verstandig omgaan met problemen.”, 2020.

Oefening

Houd gedurende een week bij welke situaties jou boos, angstig of verdrietig maken en probeer de oorzaak daarvan voor jezelf onder woorden te brengen.

Kijk of je voor al die situaties een ‘effectieve nieuwe gedachte’ kunt formuleren.

Coaching

Tijdens coaching gaan we aan de hand van een uitgevoerde schriftelijke test aan de slag met jouw irrationele gedachten. Je leert om verandering aan te brengen in je denken waardoor je je beter gaat voelen. En als je je beter gaat voelen dan ga je ook beter en effectiever functioneren.

 

Model